Astronomie

Dubbelsterren

Geplaatst door Bert Carrein - Laatst gewijzigd op 27 augustus 2010

astronomie sterrenkunde ruimtevaart nieuwsOngeveer de helft van alle 'sterren' aan de hemel bestaat in werkelijkheid uit dubbelsterren. Dubbelsterren draaien, onder invloed van elkaars zwaartekracht, banen rond elkaar. Als twee sterren dicht bij elkaar in de buurt zijn, gebeuren er soms vreemde dingen. Materiaal kan van de ene ster naar de andere stromen en een brug tussen beide vormen. Als één ster uitgroeit tot een reus, kan hij de ander opslokken. Ook zijn heftige uitbarstingen van röntgenstraling en nova-explosies mogelijk.

Geen van beide dubbelsterren staat in het centrum van de baan van een ander. Ze draaien rond een gemeenschappelijk zwaartepunt. Je kunt dit vergelijken met het balanceerpunt van een wipplank.

Het ontdekken van dubbelsterren

Als de twee sterren in een paar ver uit elkaar staan, kunnen ze vanaf de Aarde beide zichtbaar zijn door een telescoop. We spreken dan van zogeheten visuele dubbelsterren. Dicht op elkaar staande paren kunnen alleen door zorgvuldig onderzoek van hun gezamenlijke licht worden ontdekt, omdat hun licht voor onze ogen namelijk van één ster afkomstig lijkt te zijn.

Hoe dichter de sterren op elkaar staan, des te korter zijn hun banen. Visuele dubbelsterren doen vaak tientallen of honderden jaren over hun baan. Dicht op elkaar staande paren doen er soms maar een paar dagen of uren over. Omdat de massa van een ster zijn baan beïnvloedt, kunnen astronomen uit hun banen de massa van de sterren berekenen.

Verduisterde dubbelsterren

Door de hoek van sommige dubbelsterren kunnen we ze soms voor elkaar langs zien schuiven. Daardoor kan hun helderheid variëren. Een bekende 'stersverduistering' vindt plaats bij Algol in het sterrenbeeld Perseus.

astronomie sterrenkunde ruimtevaart nieuws

De twee sterren van Algol draaien elke 2,87 dagen om elkaar en schuiven dan voor elkaar langs. De helderste ster is blauwig wit, de zwakste is oranje-geel.

1 De helderste ster is verborgen, zodat de totale helderheid een paar uur is verzwakt.
2 De blauwe ster komt tevoorschijn, het licht van beide sterren is zichtbaar.
3 De blauwe ster schuift voor de gele, zodat het licht iets verzwakt.
4 De blauwe ster schuift verder, het licht van beide is weer zichtbaar.

Röntgenstraling

Zeer hete sterren en gassen in de ruimte zenden röntgenstraling uit. Deze stralen zijn krachtig en voor alle leven zeer gevaarlijk, maar worden gelukkig door de aardse atmosfeer geabsorbeerd. Met instrumenten op satellieten buiten de atmosfeer wordt röntgenstraling bestudeerd.

Dubbelsterren en zwarte gaten

Astronomen hebben ontdekt dat het gedrag van sommige ongewone dubbelsterren alleen valt te verklaren als een van de sterren een zwart gat is. Zo'n zwart gat bevat minstens evenveel materie als drie in een bol van enkele kilometers doorsnee geperste zonnen.

Een zwart gat zelf is onzichtbaar en daarom op zichzelf moeilijk te vinden. Maar de uitwerking van de zwaartekracht van een zwart gat op een nabijgelegen ster is erg groot. Het onttrekt stromen gas aan zijn partner, die rondkolken voor ze in het gat storten. Een beroemd exemplaar van zo'n dubbelster is Cygnus X-1.

astronomie sterrenkunde ruimtevaart nieuws
Cygnus X-1

Dit bijzondere paar (boven) bestaat uit een blauwe reus en een zwart gat. De enorme zwaartekracht van het zwarte gat zuigt stromen materiaal van de blauwe reus aan. Er komt enorm veel energie vrij in de vorm van röntgenstraling.

Het leven van een nova

Soms neemt een ster plotseling 10 000 keer in helderheid toe. Dit is een nova: een explosie in een dubbelster, waarvan het ene lid een witte dwerg en het andere een gewone rode dwerg is. Meestal wordt geen van beide sterren vernietigd. Sommige nova's doen zich eenmaal per enkele tientallen of honderden jaren voor.

De rode ster raakt oververhit door de grote energie van de witte dwerg. De rode ster krijgt een peervorm doordat de zwaartekracht van de witte dwerg er een gasstroom aan onttrekt. Het gas wervelt in een schijfvorm en belandt daarna op de witte dwerg. De witte dwerg kan de druk van het nieuwe materiaal niet aan en wordt steeds heter, totdat er op zijn oppervlak een enorme, fel lichtende kernexplosie plaatsvindt.

Stervende sterren »
Inhoud
« Variabele sterren