Nieuws

'Sprite' bliksems verklaard

Geplaatst op 25-12-2009 om 11u00 door Bert Carrein - 4880 keer gelezen
Nieuws

Het gedeelte van de dampkring tussen 40 en 90 kilometer boven de aarde wordt wel eens de ‘ignorosfeer’ genoemd. We weten er namelijk bar weinig van, en dat is natuurlijk vreemd voor een plek die zo dicht bij huis ligt. Maar vliegtuigen en ballonnen kunnen zo hoog niet komen, en satellieten kunnen niet zo diep door de atmosfeer heen kijken. Amsterdamse wetenschappers hebben daarom een derde manier gebruikt om dit deel van de dampkring te bestuderen: computersimulaties.

Met behulp van die simulaties verklaarden de onderzoekers Alejandro Luque en Ute Ebert de vorming van sprites: grillig gevormde verticale bliksems hoog in de atmosfeer. De twee computerwetenschappers zijn verbonden aan het Amsterdamse Centrum voor Wiskunde en Informatica (CWI), en ze zijn de enigen ter wereld die elektrische ontladingen tussen de 2 en de 90 meter nauwkeurig kunnen simuleren.

astronomie sterrenkunde ruimtevaart nieuwsLuque en Ebert doen simulaties aan de onderkant van de ionosfeer. In 1925 werd al voorspeld dat er zich in dat deel van de dampkring elektrische ontladingen kunnen voordoen. Het moest tot 1990 duren voordat er ook een wetenschappelijke beschrijving was van zulke bliksems. Ze kregen sprookjesnamen mee: elves en sprites. Dat geeft goed aan hoe raadselachtig deze fenomenen lang zijn gebleken.

Bij een sprite vindt er op 70 tot 90 kilometer hoogte een elektrische ontlading plaats, die tientallen kilometers naar beneden schiet – en soms ook weer terug omhoog. Ze worden vergezeld door een halo van licht. Hoe kan dat?

De computersimulaties geven een antwoord. Als de bliksem vanuit een onweerswolk op aarde inslaat, ontstaat er een elektrisch veld boven de wolk. Door dat veld ontstaat een soort schotel van geladen deeltjes die zachtjes schijnt – de halo. Deze halo begint klein en spreidt daarna uit tot een diameter van tientallen kilometers.

De schotelvormige halo beweegt naar beneden en wordt aan de onderkant steeds scherper, totdat de onderkant instabiel wordt en openbreekt. Dat is waar de sprite ontstaat: een ontladingskanaal met een diameter van honderden meters, waardoor met 10.000 kilometer per seconde een elektrische ontlading naar beneden suist. Na enkele kilometers begint het kanaal zich te vertakken, wat de grillige vorm van sprites verklaart.

Dat we een tot nu toe onbegrepen fenomeen met computersimulaties kunnen verklaren toont de kracht aan van deze tak van wetenschap. Waar weerballonnen en satellieten falen, kunnen rekenmodellen en krachtige processoren uitkomst bieden. Het model van Luque en Ebert is geschikt om de hele dampkring mee te modelleren, en er zullen ongetwijfeld snel meer mysterieuze verschijnselen ontrafeld worden.

Bron: The Guidestar: http://www.astro-event-group.be

Gerelateerde berichten

Lees ook: Ballonnen zullen Van Allen-gordels onderzoeken
Lees ook: IJsvelden smelten steeds sneller
Lees ook: Vreemde invloed van zonnewind
Lees ook: Bescherming klimaat staat economie niet in de weg
Lees ook: Noordpoolijs dunner dan ooit, gat in ozonlaag weer groter
Lees ook: Temperatuur en niveau zeewater stijgen sneller

Bekijk alle berichten uit deze categorie.

Home

Nieuws

Astronomie

Mediatheek