Nieuws

Portret van het heelal in wording

Geplaatst op 13-07-2010 om 20u18 door Bert Carrein - 12750 keer gelezen
Nieuws

De Europese satelliet Planck heeft na een klein jaar werk haar eerste portret van het heelal klaar. Astronomen hopen er veel van bij te leren over het precieze verloop van de oerknal.

Bijna een jaar, van augustus 2009 tot vorige maand, heeft de satelliet Planck aan het portret gewerkt. Geduldig werd de hele hemel strookje voor strookje ‘gescand' met de gevoelige diepgekoelde instrumenten. Deze week heeft het Europese ruimtevaartagentschap Esa het resultaat, Plancks eerste portret van de kosmos, vrijgegeven.

Planck observeert niet het zichtbare licht uit het heelal, maar wel de microgolven. De kleuren op de afbeelding geven de frequentie en de intensiteit weer van de opgevangen microgolven uit verschillende richtingen aan de hemel. De figuur is in feite een kaart van de hemel, te vergelijken met een wereldkaart. Ze heeft een ovale vorm om dezelfde reden als veel wereldkaarten, namelijk door de gebruikte ‘projectie' waarmee een boloppervlak wordt weergegeven op een plat stuk papier.

astronomie sterrenkunde ruimtevaart nieuws

Het opvallendste wat op Plancks kaart van het heelal te zien is, is de heldere strook die horizontaal door het midden van het beeld loopt (de ‘evenaar' van de kaart). Dat is de melkweg, de grote zwerm van honderden miljarden sterren en reusachtige gaswolken waar ook ons eigen zonnestelsel deel van uitmaakt. De melkweg heeft de vorm van een grote platte schijf, en omdat wij binnenin die schijf zitten, zien we ze als een streep rondom ons.

Boven en onder de helderste centrale band van de melkweg is een groot gebied te zien met turbulente wolken van gas en stof (overwegend blauw op de foto). Die grotendeels koele wolken zijn goed waar te nemen door de microgolven die ze uitzenden; met een gewone telescoop die zichtbaar licht opvangt, zijn ze veel moeilijker te bestuderen. Het is uit dergelijke gas- en stofwolken dat nieuwe sterren en planetenstelsels geboren worden.

Gloed van microgolven

Maar wat wetenschappers het meest interesseert op Plancks hemelkaart is niet de melkweg, maar de achtergrond, het licht gespikkelde gebied dat boven- en onderaan te zien is. Dat is microgolfstraling die van veel verder weg komt dan onze eigen melkweg. Het is de ‘kosmische microgolf-achtergrondstraling', die afkomstig is van het nagloeien van de oerknal. Het is straling die 13,7 miljard jaar onderweg is geweest (zo lang geleden heeft de oerknal plaatsgevonden) en in die tijd 13,7 miljard lichtjaar heeft afgelegd. Oorspronkelijk was het witheet licht van de vuurzee van de oerknal, nu nog slechts een moeilijk te detecteren microgolvengloed. Dat die straling uit alle richtingen op ons afkomt, en niet slechts van één punt, komt doordat de oerknal niet een gewone ‘explosie' was die zich ergens op één punt voordeed, maar een toestand van extreme hitte die het hele heelal vulde.

Vooral de ‘spikkels' van deze ‘achtergrondstraling' zijn interessant, omdat ze ons veel zouden kunnen vertellen over hoe de oerknal precies in zijn werk is gegaan.

De wetenschappers van het Planck-team gaan nu een kaart maken waarop de melkweg met de computer is uitgewist, zodat alleen de achtergrondstraling overblijft. Dat werk moet heel zorgvuldig gebeuren en zal waarschijnlijk nog wel even duren. Intussen blijft Planck voortgaan met metingen.

Tegen 2012 zou de satelliet de volledige hemel vier keer ‘gescand' moeten hebben. Wanneer al die informatie verwerkt is, en de melkweg op de ‘voorgrond' uitgewist, zal het resultaat een nieuw ‘babyportret' van het heelal zijn, dat toont hoe het heelal er kort na de oerknal uitzag.

Er zijn al enkele van die babyportretten van het heelal gemaakt, onder meer door de Amerikaanse satellieten Cobe en WMAP. Die hebben telkens een schat aan informatie opgeleverd; veel van wat sterrenkundigen vandaag weten over de oerknal is eraan te danken. Maar het nieuwe portret dat de Europese Planck maakt, zal veel gedetailleerder zijn dan alle vorige exemplaren.

Wanneer het klaar is, hopen onderzoekers onder meer duidelijkheid te krijgen over de kosmische ‘inflatie', een hypothetische episode van extreem snelle uitzetting die het heelal zou hebben doorgemaakt helemaal in het begin van de oerknal, in het allereerste miljardste van een miljardste van een seconde. Planck zou uitsluitsel kunnen geven of kosmische inflatie zich écht heeft voorgedaan.

Bron: http://www.standaard.be

Gerelateerde berichten

Lees ook: Nieuw indrukwekkend planetariumprogramma
Lees ook: Internet zoekactie levert interstellaire stofdeeltjes op
Lees ook: Verklaring voor verschillen in veldsterktes ontdekt
Lees ook: Krachtigste kosmische explosie ooit waargenomen
Lees ook: Jonge kosmos raakte een tijd lang oververhit
Lees ook: De Sloan Grote Muur: Grootst bekende structuur?

Bekijk alle berichten uit deze categorie.