Nieuws

Meteoren, meteoroïden en meteorieten

Geplaatst op 31-01-2009 om 13u21 door Bert Carrein - 48769 keer gelezen
Nieuws

Je hebt vast wel eens een vallende ster gezien. Je ziet dan een soort lichtflits aan de hemel. Eigenlijk is ‘vallende ster’ geen goede benaming. Het is eigenlijk een meteoor, en een meteoor heeft niets met de sterren te maken. Sterren staan zo ontzettend ver weg, dat we ze vrijwel niet kunnen zien bewegen (behalve dan ten gevolge van de draaiing van de aarde!).

astronomie sterrenkunde ruimtevaart nieuwsRechts: Een typisch voorbeeld van een meteoor of vallende ster – een Perseïde om precies te zijn. De sterren op deze enkele minuten belichte foto zijn streepjes geworden, doordat de aarde tijdens de opname natuurlijk gewoon door draaide. De meteoor was in een flits voorbij. (Foto: Trond Erik Hillestad).

Meteoren zijn verschijnselen die zich op grote hoogte in de dampkring afspelen. Dat werd in 1798 bewezen door Heinrich Brandes en Johann Benzenberg. Ze deden tegelijkertijd meteoorwaarnemingen vanaf verschillende plaatsen in de buurt van Göttingen (Duitsland). De banen van de meteoren tekenden ze in op een sterrenkaart. Toen merkten ze dat de een de meteoren door een heel ander sterrenbeeld zag bewegen dan de ander. De afstand tussen de waarnemingsplaatsen was bekend. Uit het verschil in positie van de meteoren ten opzichte van de sterrenhemel kon hun hoogte worden bepaald. Daaruit bleek dat meteoren op een hoogte van zo’n tachtig kilometer verschijnen.

Hoe ontstaat een meteoor?

Maar wat is nu eigenlijk een meteoor? In veel boeken kun je lezen dat het een stukje gruis is dat de dampkring van de aarde binnenkomt. Door de grote wrijving in de bovenste luchtlagen verbrandt het deeltje. Dat verbranden zien we als een lichtspoor aan de hemel. Het klinkt erg eenvoudig, maar het is ingewikkelder dan je denkt. We zullen het toch proberen uit te leggen. Natuurlijk verbrandt een groot deel van het stukje gruis dat in de dampkring terechtkomt, maar behalve het gruisdeeltje zelf zendt ook de lucht eromheen licht uit.

Om te snappen hoe dit komt, moet je eerst iets weten over hoe de lucht is opgebouwd. Alle stoffen en gassen die we kennen, bestaan uit piepkleine deeltjes die atomen heten. Een atoom heeft een kern waar elektronen omheen draaien. Ook de lucht in de dampkring bestaat uit atomen. Door de grote snelheid waarmee het stukje gruis de aarde nadert, krijgt het zeer veel energie. We noemen dat bewegingsenergie. Door die bewegingsenergie worden er elektronen van atomen in de dampkring weggeslagen. Dit verschijnsel heet ioniseren. Na zeer korte tijd komen de losgeslagen elektronen weer netjes terug bij de atomen. Atomen en de losgeslagen elektronen worden dus opnieuw met elkaar samengevoegd: ze recombineren. Bij dat recombineren ontstaat een beetje licht. Een meteoor is dus niet alleen het oplichten van een gloeiend gruisdeeltje. Het grootste deel van het licht wordt veroorzaakt door de recombinatie van elektronen en geïoniseerde atomen in de lucht!

Meteoroïden, meteoren en meteorieten

aar komt zo’n stukje gruis eigenlijk vandaan? Wel, om de zon bewegen niet alleen planeten, maar ook heel veel gruis en stof. Het kan dus gebeuren dat dit gruis op weg door het zonnestelsel de aarde tegenkomt. Wanneer zo’n gruisdeeltje zich nog buiten de dampkring van de aarde bevindt, wordt het een meteoroïde genoemd. Zoals we eerder hebben gezien, heet het lichtspoor dat je ziet als het deeltje de dampkring binnenkomt meteoor. Is de meteoroïde zo groot dat er een stukje op aarde terechtkomt, dan wordt dat restant meteoriet genoemd.

Een meteoriet is dus het overblijfsel van een meteoroïde. Meteorieten worden al eeuwenlang door mensen gevonden. Ook de heilige ‘Zwarte Steen’ in Mekka bijvoorbeeld is misschien een meteoriet. Vroeger wisten de mensen niet waar de meteorieten vandaan kwamen. In 1795 viel er een meteoriet van 26 kilo in Engeland. Toen dachten de mensen dat het een steen was die uit de IJslandse vulkaan Hekla geslingerd was. In 1803 kwam een groep meteorieten bij l’Aigle in Frankrijk neer. De astronoom Jean Baptiste Biot heeft toen ooggetuigen ondervraagd en van onderden meteorieten vastgesteld waar ze terecht waren gekomen. Daarmee kon hij aantonen dat de stenen een lange tocht door de aardse dampkring achter de rug hadden en waarschijnlijk uit de ruimte afkomstig waren.

Veel musea hebben een meteorietenverzameling. De grootste meteoriet die men heeft verplaatst, ligt in het Haydenplanetarium in New York. Hij weegt ongeveer 36.000 kilo en is door Robert Peary in Groenland gevonden. Bij de Hobaboerderij in de buurt van Grootfontein (Namibië) ligt echter een nóg groter exemplaar, dat ongeveer 60.000 kilo weegt. Ook de sterrenwachten ‘Quasar’ in Hoeven en ‘Mercurius’ in Dordrecht hebben een aantal meteorieten. Lang werd gedacht dat meteoroïden een gevaar zouden kunnen opleveren voor de ruimtevaart, maar dat blijkt in praktijk erg mee te vallen.

astronomie sterrenkunde ruimtevaart nieuws

De radiant

Als je een meteorenzwerm waar-neemt, lijkt het net alsof alle meteoren uit één bepaald punt aan de hemel komen (zie de voorkant van deze brochure!). Dat punt heet de radiant of het vluchtpunt van de zwerm. Het ‘wegvluchten’ van de meteoren uit de radiant is niets anders dan gezichtsbedrog. Hetzelfde gezichtsbedrog krijg je als je midden tussen twee treinrails gaat staan. Dan lijkt het namelijk net alsof de rails in de verte bij elkaar komen. Op precies dezelfde manier lijken alle meteoren van een bepaalde zwerm uit een punt te komen. Dat komt doordat de aarde in een bepaalde richting door een wolk van stof- een gruisdeeltjes beweegt. Een meteorenzwerm wordt genoemd naar het sterren-beeld waar de radiant in ligt. Bijna elke meteorenzwerm is enkele dagen lang zichtbaar. Hoe lang een zwerm te zien is, hangt af van de breedte van de stof- en gruiswolk. Hoe breder de wolk, des te langer heeft de aarde nodig om er doorheen te trekken.

De Perseïdenzwerm is een hele ‘brede’ meteorenzwerm. Omstreeks 20 juli verschijnen de eerste meteoren van deze zwerm. De laatste meteoren kunnen rond 20 augustus worden waargenomen. Deze zwerm is dus een maand lang waarneembaar. In die maand legt de aarde zo’n 80 miljoen km af. De Perseïdenzwerm is dus best groot! In de loop van die maand verandert de plaats van de radiant. Omstreeks 11 augustus, wanneer de meeste meteoren van deze zwerm te zien zijn, ligt de radiant in het sterrenbeeld Perseus. Vandaar dat deze meteoren Perseïden worden genoemd.

Helderheid en magnitude

e sterren die je aan de hemel ziet, zijn niet allemaal even helder. Hoe helder een ster is, kun je aangeven met een getal: de magnitude. Hoe helderder een ster is, des te lager is zijn magnitude. Voor de heldere rode ster in de Stier, Aldebaran, hebben sterrenkundigen magnitude +1 gekozen. Sterren die ongeveer 2,5 keer zo zwak zijn als Aldebaran, zijn van magnitude +2. Dit zijn bijvoorbeeld de heldere sterren in de Grote Beer en in Cassiopeia. Sterren van magnitude +3 zijn weer 2,5 keer zo zwak als die van magnitude +2. De zwakste sterren die je tijdens een heel heldere donkere nacht nog kunt zien hebben een helderheid van ongeveer +6. Sommige sterren zijn zo helder, dat hun magnitude negatief is. De allerhelderste ster aan de hemel, Sirius, bijvoorbeeld is van magnitude -1,4.

Als je meteoren gaat kijken, is het handig als je de helderheid opschrijft van de zwakste sterren die je nog nét kan zien. Zo kun je later zien hoe helder en donker de hemel was en je waarnemingen met die van anderen vergelijken. Je kunt ook de helderheid van een meteoor schatten. Vergelijk deze met sterren waarvan je de helderheid weet. Best een lastige klus, maar oefening baart kunst!

astronomie sterrenkunde ruimtevaart nieuws

Bron: The Guidestar: http://www.astro-event-group.be

Gerelateerde berichten

Lees ook: NASA: "Meteorenstorm kan Hubble en ISS beschadigen"
Lees ook: Een regen van vallende sterren over Europa
Lees ook: De jaarlijkse Perseïden komen eraan!
Lees ook: Spectaculaire meteoor boven Vlaanderen en Nederland
Lees ook: Zeer spectaculaire meteoor waargenomen
Lees ook: Spectaculaire meteorenregen in november

Bekijk alle berichten uit deze categorie.