Week 4: Leven op Mars? (deel 3) :: Nieuws

Week 4: Leven op Mars? (deel 3)

Geplaatst op 25-04-2010 om 17u30 door Bert Carrein - 5749 keer gelezen

Het waren memorabele woorden die de Amerikaanse president Bill Clinton sprak. Wel hield hij nog een slag om de arm. “Als deze ontdekking wordt bevestigd, zal ons leven op aarde nooit meer hetzelfde zijn,” aldus Clinton. Het moment waarop hij zijn verklaring aflegde, was al even memorabel: enige minuten voor het begin van een persconferentie waarop Nasa bekend zou maken dat er ‘waarschijnlijk’ sporen van Martiaans leven waren gevonden. Het was 7 augustus 1996, het begin van een merkwaardig hoofdstuk in de speurtocht naar buitenaardse wezens.

Hoewel, het begin lag eigenlijk miljoenen jaren daarvoor, toen er een meteoor op Mars insloeg. De explosie was zo hevig, dat sommige weggeslingerde stenen aan de zwaartekracht van Mars ontsnapten, en aan een reis door het zonnestelsel begonnen. Tenminste één steen landde later op aarde, op de Allan Hills van de Zuidpool. Daar werd hij in 1984 gevonden, en kreeg hij het catalogusnummer ‘ALH84001’. Aanvankelijk werd de steen beschouwd als een gewone meteoriet, maar toen bleek dat hij van Mars afkomstig was, gingen Nasa-onderzoekers David McKay en Everett Gibson zich ermee bezighouden. Al snel stuitten zij op eigenschappen van de steen die volgens hen alleen konden zijn ontstaan door biologische processen – door Martiaanse wezens, om precies te zijn.

McKay en Gibson maakten hun ontdekking op de persconferentie bekend. In de marsmeteoriet, vertelden ze, zaten erg veel korreltjes calciumcarbonaat, een kalkafzetting die op aarde vooral door levende wezens in een waterrijk milieu wordt geproduceerd. Op die korreltjes zagen ze onder de microscoop bovendien ‘vormsels’, zoals de twee het noemen, vormsels die sprekend lijken op aardse bacteriën. Ook wezen ze op ijzer- en magnesiumverbindingen rondom de kalkkorrels, vrijwel identiek van samenstelling aan verbindingen die rond sommige aardse ééncelligen zijn gevonden. En toen ook nog eens zogeheten PAK’s – polycy-clische aromatische koolwater-stoffen – om de kalkkorrels bleken te zitten, was het bewijs voor het bestaan van Martiaans leven voor McKay en Gibson geleverd. PAK’s immers zitten ook volop in aardolie en steenkool, en zijn gefossiliseerde resten van levende wezens.

Maar het duurde niet langer dan een maand of zes voordat andere onderzoekers de conclusies aan flarden hadden geschoten. De ‘vormsels’ leken weliswaar op bacteriën, maar waren veel kleiner dan de kleinste bacterie die ooit op aarde is ontdekt – volgens biologen in ieder te klein om ruimte te bieden aan DNA of eiwitten om hem in leven te houden. Ook de PAK’s kwamen onder vuur. Nader onder-zoek maakte duidelijk dat de steen toch wel erg vervuild was met materiaal dat absoluut zeker van de aarde afkomstig was – inclusief de PAK’s, die waarschijnlijk in het zuidpoolijs verborgen zitten.

En de kalkkorreltjes zelf dan, omhuld door de ijzer- en magne-siumverbindingen? Ook die blijken bij nader onderzoek niet nood-zakelijkerwijs van levende wezens afkomstig. Merkwaardig genoeg duurde het tot 2000 voordat iemand op het idee kwam een experimentje uit te voeren dat op de middelbare school thuishoort. Laat je een steriele waterige oplossing met op Mars aanwezige stoffen als calcium, ijzer, magnesium en nog zo wat indampen, dan kunnen er kalkaf-zettingen ontstaan die op het oog identiek zijn aan de korrels in ALH84001. Inclusief de ijzer- en magnesiumverbindingen. Inmiddels houdt nog maar een handjevol onderzoekers vol dat de steen resten van Martiaans leven bevat.

astronomie sterrenkunde ruimtevaart nieuws

Op conferenties zegt Gibson nog steeds dat de sporen wel degelijk door Martiaanse wezens gemaakt kunnen zijn. Maar steevast krijgt hij te horen dat dat onvoldoende is. Je kunt niet alleen maar zeggen: ‘Hier is een stof die door organismen wordt gepro-duceerd’. Je moet zeggen: ‘Hier is de reden waarom die stof onmogelijk op een andere manier kan zijn ontstaan’.

Maar misschien kijken wij wel helemaal niet goed. In science fictionfilms worden buitenaardse wezens bijna altijd gemodelleerd naar aards leven. Zij van die andere planeet hebben vaak ook iets als een mond, een neus, ogen en oren. Voor hetzelfde geld is het marsleven echter zo anders, dat we er met onze ogen straal aan voorbij zien.

Je moet er maar op komen. In plaats van dat er zoiets bestaat als Martiaans leven, mochten wij eens van Mars komen. Toen Mars nog een natte, warme planeet was, zo gaat de theorie, is het leven op Mars ontstaan. Daarvandaan is het richting aarde gekomen, opgesloten in een steen die van Mars werd weggeslingerd na een meteoor-inslag of een ontzaglijke vulkaan-uitbarsting. Het mag op het eerste gezicht dan klinken als een groteske grap, serieus genomen wordt de theorie wel degelijk. ‘Panspermie’ (‘bevruchting op afstand’) werd in 1903 voorgesteld door de beroemde Zweedse chemicus Svante Arrhenius. In de jaren zeventig bliezen de Britse astronomen Fred Hoyle en Chandra Wickramasinghe de theorie nieuw leven in, nadat ze ontdekten dat sommige inter-galactische stofwolken precies dezelfde vingerafdruk achterlaten in het lichtspectrum als gevriesdroogde bacteriën.

Als de mens werkelijk afstamt van Martiaanse microben die per meteoor hierheen zijn gelift, zou dat in één klap een heleboel raadsels oplossen. Het zou verklaren waarom het leven op aarde zeer plotseling opdook, en wel vlak nadat de aardkorst was gestold. De theorie verklaart ook waarom er maar één soort leven op aarde is. Alle leven op aarde is gemaakt van linksdraaiende aminozuren en rechtsdraaiende eiwitten. En die combinatie is zó specifiek, dat het er alles van wegheeft dat het aardse leven afstamt van slechts één oerbacterie, ‘Luca’ geheten.

Panspermie zou ook verklaren waarom sommige bacteriën bestand zijn tegen kosmische straling. Een jaar geleden bestudeerde een groep Russische onderzoekers de bacterie ‘Deinococcus radiodurans’, een bacil die zoals zijn naam al aangeeft extreem goed tegen radioactiviteit kan. De Russen becijferden dat de bacterie zijn wonderlijke vermogen om straling te weerstaan alleen in het heelal kan hebben opgedaan. Op aarde is er eenvoudigweg te weinig straling om de bacil tegen radioactiviteit te ‘trainen’. Vast staat dat er inderdaad soms meteoren van Mars op aarde belanden. In 1947 plofte er bij het Egyptische dorpje Nakhla bijvoorbeeld een marsmeteoor neer op een hond – waarmee het dier voor zover bekend het enige aardse slachtoffer werd van een aanval van Mars.

En nogal wat bacteriën houden het goed uit in een meteoor. In 2001 stelden Duitse onderzoekers vijftig miljoen exemplaren van de bacterie ‘Bacillus subtilis’ bloot aan de leefomstandigheden in het heelal, door ze uit een satelliet te zetten. De bacillen stierven, maar toen de Duitsers het experiment herhaalden met bacteriën in een nagebootst marsmeteoortje van klei en rood zandsteen, bleven er honderd-duizenden bacillen in leven. Toch kent panspermie ook zwakke plekken. De grootste: als het aardse leven van Mars komt, waar komt dan het Martiaanse leven vandaan? Mars is even oud als de aarde, en het ontstaan van leven op Mars is dus net zo raadselachtig als het ontstaan van leven op aarde. Panspermie verplaatst het probleem. Ook de kansrekening zorgt voor problemen. Volgens berekeningen van panspermie-onderzoeker Jay Melosh komt er gemiddeld eens per honderd miljoen jaar een meteoor uit een ander zonnestelsel ons zonnestelsel binnen – ofwel veertig meteoren sinds de aarde bestaat. De kans dat zo’n meteoor leven bevat en vervolgens ook nog eens op aarde landt is uiteraard nog vele malen kleiner. Ook de kans dat een meteoor binnen een paar jaar van Mars naar de aarde reist, is minimaal. Het experiment met ‘Bacillus subtilis’ leert dat haast geboden is: zelfs opgesloten in hun meteoriet worden de bacillen op den duur doodgeschoten door kosmische straling. Als het leven écht uit het heelal komt, zou het nog veel beter bestand moeten zijn tegen straling, kou en luchtledigheid.

Elke week wordt er een uitgebreid artikel over onze buurplaneet Mars geplaatst. Deze week: 'Leven op Mars? (deel 3)'.
Volgende week: Mensen op Mars (deel 1)
Vorige week: Leven op Mars? (deel 2)

Bron: The Guidestar: http://www.astro-event-group.be (Janek Kozicki / Arjan vd Star)

Gerelateerde berichten

Lees ook: Europese marsverkenner ExoMars
Lees ook: Nieuwe aanwijzing voor leven op Mars
Lees ook: Water onder marsvulkaan?
Lees ook: Week 2: Leven op Mars? (deel 1)
Lees ook: Zwiters bedrijf wil met robot naar Mars
Lees ook: Asteroïde-inslag maakte van Mars dode planeet

Bekijk alle berichten uit deze categorie.

desterren.net

Nieuws